Ook in andere Europese landen bezoeken duizenden kinderen een particuliere school (of privé-school). In Nederland werd na de schoolstrijd al het regulier en bijzonder onderwijs gesubsidieerd, waardoor de particuliere school aanvankelijk verdween. In andere landen bleef de particuliere school echter bestaan, naast door de overheid gesubsidieerd onderwijs.
Vooral in Engeland en in de Verenigde Staten neemt de particuliere school – public school of private school genoemd – een belangrijke plaats in het onderwijsstelsel in. Ondanks de sterke groei van het staatsonderwijs sinds het eind van de negentiende eeuw, heeft de particuliere school zich daar kunnen handhaven en zich zelfs kunnen versterken in de laatste decennia van de twintigste eeuw. Privé scholen zijn zowel in het basisonderwijs als in het voortgezet onderwijs te vinden.
Het belang van de particuliere school is in deze landen veel groter dan in Nederland. De elite-opvoeding die kinderen op zo’n particuliere school krijgen, bereidt hen voor op de meest prestigevolle universiteiten en op hoge functies in het maatschappelijke leven. In Nederland is elk vwo-diploma evenveel waard en passen universiteiten (vrijwel) geen selectie toe op basis van prestaties in het voortgezet onderwijs.
De Engelse particuliere school
Het belang van de privé school in Engeland leek na 1945 af te nemen; de kwaliteit van het openbaar onderwijs gaf weinig aanleiding om voor een particuliere school te kiezen. Socialisten pleitten voor afschaffing van de privé school, maar voorstanders ervan beriepen zich op de vrijheid van onderwijs. Een deel van de particuliere scholen verenigde zich in de jaren zeventig als independent schools. Een diploma van zo’n school gaf de leerling een hogere kans om toegelaten te worden tot een universiteit die hoog aanzien genoot.
De independent schools hadden succes met hun vernieuwde programma. Het regulier onderwijs werd steeds massaler en zowel sociaal als naar niveau gemengder, tot verdriet van sommige ouders. Die kozen er steeds vaker voor om hun kind naar een particuliere school te laten gaan; niet alleen omdat de privé school van hoger niveau was, maar ook omdat het kind beter werd voorbereid op een plaats in de maatschappij en meer discipline aanleerde.
Ook in de Verenigde Staten, Canada en Australië is de belangstelling voor de particuliere school de laatste decennia weer toegenomen. Ouders motiveren hun keuze met bovenstaande argumenten: het hogere niveau en de discipline op een particuliere school.
Duitsland en Frankrijk
In Duitsland en Frankrijk wordt een deel van het bijzonder onderwijs door de overheid gesubsidieerd, maar moeten ouders daarnaast kostgeld betalen. In Frankrijk gaat het dan vaak om exclusieve, katholieke scholen die sterk academisch georiënteerd zijn, of om scholen die kinderen met een achterstand de mogelijkheid bieden een diploma te halen. In Duitsland is het aandeel van de particuliere school in het onderwijsstelsel gering; maar ook daar kiezen ouders steeds vaker voor een school die gesubsidieerd wordt, maar waar ook kostgeld voor gevraagd wordt.
De privé school is in Nederland minder aanwezig dan in andere Europese landen. Dat komt waarschijnlijk omdat in Nederland al vroeg, in het basisonderwijs, selectie naar niveau plaats vindt. Kinderen worden al op jonge leeftijd uitgesplitst naar de verschillende schooltypen. Nederlandse ouders hebben misschien minder behoefte aan een particuliere school die academisch en sociaal selectief is, omdat ze ook kunnen kiezen voor een prestigieuze en sociaal homogene school in het regulier onderwijs. Daarbij geeft een diploma van een particuliere school de leerling geen grotere kans op onderwijs aan de universiteit, omdat de Nederlandse universiteiten niet hiërarchisch geordend zijn.